Volgens voorlopige resultaten beleeft Nederland – net als vier jaar geleden – een politieke aardverschuiving. Waar Forum voor Democratie, de partij van Thierry Baudet, bij de provinciale verkiezingen in 2019 met 14,9 procent van de stemmen verrassend de grootste werd, slaat de BoerBurgerBeweging (BBB) iedereen nu met verstomming. De winst voor de partij die radicaal voor het platteland kiest, is veel groter dan opiniepeilers hadden voorspeld.

Met 94 procent van de stemmen geteld, kan de partij hopen op 16 van de 75 zetels in de Eerste Kamer. Dat meldt persbureau ANP op basis van een voorlopige prognose. Mogelijk stijgt dat aantal nog naar 17 zetels. De opkomst is met 57,7 procent trouwens de hoogste sinds de jaren tachtig.

In de provincie Overijssel – het hart van de BBB – is de winst ronduit fenomenaal. De partij haalt meteen 31,3 procent. Werkelijk alle traditionele partijen krijgen er klappen. Het CDA wordt ­gehalveerd. Ook de VVD van Mark Rutte lijdt een gevoelig verlies.

In de negen provincies waar de verkiezingsuitslag compleet is, komt BBB telkens als winnaar uit de bus. Behalve in de provincie Utrecht ligt ze overal elders ook op kop.

Die winst was voorspeld in de oostelijke en noordelijke provincies. maar de BBB scoort ook erg goed in Noord-Holland, niet meteen de boerenbuiten. De uitslag daar is nog niet definitief, maar waarschijnlijk wordt ze er de grootste partij. Ook hier boeken bijna alle traditionele partijen verlies. Van Forum voor Democratie schiet niets over. In Noord-Brabant hetzelfde beeld: de BBB wordt er met ruim 18 procent zeker de grootste partij. ‘Dit is echt niet normaal’, was de eerste reactie van een duidelijk verbouwereerde BBB-leidster Caroline van der Plas.

‘Gezond boerenverstand’

De uitslagen raken de regeringspartijen midscheeps. De BBB is pas in 2019 opgericht en focust zich vooral op de manier waarop Rutte IV het stikstofprobleem, de energietransitie en woningbouw aanpakte. Dat moest radicaal anders, was de boodschap. Daar blijken veel Nederlanders het dus mee eens. Veel kiezers noemden het stikstofbeleid het belangrijkste argument om voor BBB te stemmen.

Maar de nieuwkomer in de politiek appelleert ook aan een breder gevoel van onbehagen over de manier waarop Den Haag werkt. Vooral op het platteland vindt men dat de Haagse bubbel de voeling met de echte problemen verloren is. De BBB brengt het gezonde boerenverstand weer in de politiek, vinden veel Nederlanders. Van der Plas spreekt de taal van de gewone man. Ze is de enige BBB-verkozene in de Tweede Kamer, maar ze was de voorbije twee jaar niet weg te branden uit de talkshows.

De provincies bepalen de samenstelling van de Eerste Kamer. Daar had de regering al geen meerderheid (35 op 75 zetels) en die minderheid wordt alleen maar groter. Volgens huidige prognoses halen de vier regeringspartijen nog 23 zetels. Het voorbije jaar moest de regering­ voor haar ambitieus stikstof- en klimaatbeleid steun zoeken­ bij GroenLinks en PvdA. De kans is reëel dat die ‘linkse’ zetels niet meer volstaan. Dat betekent dat de BBB en JA21 dat groene ­beleid kunnen blokkeren. Zeker voor D66 is dat een nachtmerrie.

Valt het kabinet?

Met deze uitslag komt ook de stabiliteit van de hele regering onder druk. Vooral het CDA verliest heel veel zetels aan de BBB. De christendemocraten waren tot nu toe de meest betrouwbare en natuurlijke partner van de VVD. Zal dat zo blijven? Als ze dit beleid willen voortzetten, dreigen ze helemaal weg­gevaagd te worden. Premier Rutte – zijn VVD houdt nog een beetje stand – en CDA-leider Wopke Hoekstra sloten tijdens de campagne een val van het kabinet niet uit. Dat is nu al verdeeld over veel kwesties. De vorming van Rutte IV was een erg moeilijke bevalling. De vier partijen (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) zaten al samen in Rutte III en waren op elkaar uitgekeken. Maar partijen die klappen krijgen, hebben natuurlijk geen belang bij nieuwe verkiezingen. Ook in 2015 en 2019 werd de coalitie afgestraft bij de provinciale verkiezingen en toch regeerden Rutte II en Rutte III gewoon door.

De regeringspartijen kunnen hopen dat BBB, net zoals Forum, snel ruziënd uit elkaar valt. Al is de kans dat dit gebeurt, veel kleiner. De partijwerking is beter. Ze sloeg bewust de gemeenteraadsverkiezingen over om de kandidaten voor de provincies zorgvuldig te selecteren.

Zeker is dat het politieke landschap erg versnipperd blijft, met veel partijen op de flanken. Alleen PvdA en GroenLinks zijn van plan te fusioneren. In de Eerste Kamer zullen ze al een fractie vormen. Maar de intense samenwerking lijkt voorlopig geen extra zetels op te leveren. De PvdA boekt lichte winst, maar GroenLinks gaat achteruit.

Lees ook