Mag ik even privé gaan? Wanneer ’s ochtends mijn wekker gaat, passeer ik eerst langs het toilet. Dan duik ik de badkamer in om mijn tanden te poetsen terwijl ik door het weerbericht scrol. Vervolgens trek ik mijn sportkleren aan en ga ik een rondje lopen. Zint het weer me niet, dan sport ik thuis. Na mijn douche ontbijt ik met fruit, yoghurt of havermout terwijl ik de krant lees tot ik alweer de tijd uit het oog verlies en haastig naar kantoor vertrek. Zo gaat het vijf dagen per week, al zeven jaar lang, in die exacte volgorde.

Geen probleem als u nu oogrollend dreigt af te haken, terwijl u me binnensmonds voor uitslover verslijt. Ik snap het. Mij overvalt een gelijkaardige ergernis als ik voor de zoveelste keer ongevraagd inkijk krijg in iemands ochtendroutine. Want jawel, er is een publiek dat gretig langs een scherm mee gluurt met de ochtendlijke activiteiten van een volslagen onbekende. Met bijna 15 miljard views is de #morningroutine op sociale media big inspirational business. Filmpjes waarin de protagonisten om 5 uur ’s ochtends vanonder de lakens kruipen om zich van workout in meditatie te plooien, zijn motiverend, klinkt het bij fans. Dat die vroege vogels hun dorst lessen met versgeperst seldersap en dan nog de tijd vinden – excuseer màken – om hun dagboek bij te houden, werkt blijkbaar inspirerend.

Who’s that girl?

Wie doet zoiets vrijwillig? #thatgirl, zegt het internet. Het mag geen verrassing zijn dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn in dit subgenre van online entertainment. Who’s that girl? Een jonge, schijnbaar zelfverzekerde vrouw die zichzelf woorden als ‘balans’, ‘zelfbewustzijn’ en ‘zelfzorg’ op de borst speldt. Als waren het onzichtbare badges, uitsluitend leesbaar voor ingewijden die net als hun lichtend voorbeeld de controle over hun leven, carrière en gezondheid willen bewaren in een veeleisende wereld.

Het beoogde effect van die ochtendroutines is dus inspireren en motiveren door hun dagbesteding zorgvuldig te organiseren. Zelf vind ik die filmpjes vooral irritant omdat ze als een blind getrapte owngoal de productiviteitscultus propageren. In een poging om de regie over hun leven terug te nemen, bestendigen de makers van die filmpjes de prestatiecultuur die ze claimen te willen ontmantelen. Om aan de ratrace te ontsnappen, vieren ze de traagheid, maar dat moet dan wel in die luttele drie à vier uur voor ze aan hun werkdag beginnen. Alsof een dag vol verplichtingen zonder kleerscheuren door te komen op zich al geen prestatie is.

Welness is ideologie

‘Perfection isn’t in the eye of the beholder. Perception is in the power of the creator’, zo liet een Instagramkennis gisteren fijntjes aan de wereld weten. Alsof het leven pas de moeite waard is als je voortdurend de beste versie van jezelf nastreeft. Onmogelijk natuurlijk. Wie het tegendeel beweert mag me zijn gouden handleiding bezorgen. Of zit het heil in de poging? Is meedoen belangrijker dan winnen? Wie niet meedoet vormt een directe bedreiging voor het huidige samenlevingsmodel, zeggen Carl Cederström en Andre Spice in hun boek The wellness syndrome. Want in het huidige westerse cultuurmodel is de weigering om andermans blakende gezondheid te fetisjeren en na te streven, contraproductief. Vandaag is ieder zijn eigen merk en bedrijf dat zichzelf constant moet verbeteren, waardoor de grens tussen werk en privé vervaagt. Wellness is een ideologie geworden die ons moet helpen om onze gezondheid en marktwaarde op te krikken. Want gezonde lichamen zijn productieve lichamen. Ziedaar de grootste valstrik van de ochtendroutine als instrument van zelfzorg.

Terwijl ik dit schrijf realiseer ik me dat ik ook doordrongen ben van de idee dat mijn lichaam de best mogelijke zorg verdient. Hoewel ik totaal niet de behoefte voel om mijn dauwritueel met de wereld te delen en een van die zeldzame ochtendmensen ben, moet ik toegeven dat ik het als een ‘geluk’ beschouw dat ik oprecht graag sport en er vrijwel moeiteloos een gezonde levensstijl op nahoud. Omdat ik ergens onderweg heb geleerd dat het mijn individuele verantwoordelijkheid is om mezelf, mijn bedrijf zo je wil, gezond te houden. In haar boek The odd one in omschrijft Alenka Zupančič die logica als biomoraliteit: wie goed in zijn vel zit, zorgt goed voor zichzelf en is bijgevolg een goed mens.

Toxisch positief

Zelfzorg als morele plicht dus. Het is de kerngedachte van de hele selfcarebeweging, die op haar beurt past in de positiviteitsretoriek. We worden voortdurend aangespoord om blij te zijn met wie we zijn en tegelijkertijd krijgen we toch het impliciete advies om te streven naar beter, omdat we die zelfontplooiing waard zijn. Het verklaart waarom tiktokkers hun groene smoothie uit een duurzame confituurpot drinken en zichzelf filmen terwijl ze ironisch genoeg mediterend naar hun innerlijke balans zoeken.

Die ochtendroutinefilmpjes werken als visuele gebruiksaanwijzingen voor een vruchtbaar leven. Bovendien houden ze de meritocratische illusie in stand dat succes een logisch gevolg is van hard werk. Hard werk waar je overigens voor kiest. Want niemand verplicht je om er een absurde ochtendroutine op na te houden, toch? Mijn eigen ochtendritueel gaat al langer mee dan mijn Instagram- en Tiktokaccount, dus ik kan – hand op het hart – zeggen dat ik het in de eerste plaats voor mezelf doe. Maar of ik daarmee de invloeden van die online gezondheidscultus ontwijk, zou ik niet durven beweren. Al was het maar omdat ik me voor mijn sportoutfits en homeworkouts geregeld laat inspireren door populaire fitfluencers.

Iedereen handelt naar zijn vrije wil, zo zeggen verlichte geesten. Maar dat is niet zo emancipatorisch als het lijkt, zo waarschuwt Renata Salecl in haar boek Choice. Keuze wordt doorgaans gepercipieerd als iets positiefs. De optie om iets te doen. Maar in de welnesscultuur gaat dat gepaard met de verpletterende verantwoordelijkheid om het best mogelijke te doen. Met het risico dat je slaafs gebukt gaat onder je eigen discipline en perfectionisme. Als je maar genoeg beweegt, gezond eet en de tijd neemt om je dromen en ambities in je dagboek neer te pennen, dan kan het niet anders of je leven wordt één grote triomfmars. En als het mislukt, heb je niet hard genoeg geprobeerd. Wat is er in godsnaam gebeurd met mens sana in corpore sano?