‘Ik geef mezelf een mooi en waardig afscheid van het onderwijs.’ Zo vat Anne-Mie Mortelmans haar comeback in Koca Antwerpen samen. De 64-jarige stopte midden in de coronapandemie na een carrière van veertig jaar in het buitengewoon onderwijs. ‘We waren constant in kleine groepjes. We mochten het lokaal amper uit en ik zag bijna niemand. Dat was niet echt een leuk einde. Daarom heb ik ja gezegd op de vraag om weer voor de klas te gaan staan.’

Mortelmans valt in voor een collega die een operatie moest ondergaan. ‘Door het tekort aan leerkrachten zijn ze bij mij terechtgekomen.’ Aanvankelijk ging het om enkele weken, ondertussen is de termijn al verlengd. Ook vorig jaar deed ze al enkele korte vervangingen. ‘Ik ben een makkelijke back-up’, schat ze de situatie in. ‘Ik heb veertig jaar in dit gebouw gewerkt én ik ben er nog niet lang uit. Bovendien werkt mijn man nog, waardoor we nog niet in de fase zitten dat we op reis kunnen gaan wanneer we willen.’

Door de korte interims krijgt ze de kans om voor andere groepen te staan. Ze bloeit opnieuw open, merkt ze. ‘Ik sta nu voor leerlingen met een auditieve beperking. Eigenlijk vind ik het wel fijn. Het is een uitdaging. Ik haal meer eer uit mijn job dan vroeger, denk ik.’

‘Ik heb een klein beetje mijn eisen gesteld. Mijn aantal toezichten is beperkt. En van sommige rapporteringen, gesprekken met pedagogen of de vele extra vergaderingen heb ik ook gezegd dat ik ze niet meer doe. Dat is niet haalbaar. Dat én-én-én-verhaal is ook de zaak waar collega’s op afknappen, waardoor ze de job vaak niet volhouden.’

Ze zou gerust nog wat meer les willen geven. ‘Maar ik moet opletten met het bedrag dat ik bijverdien.’ Dat haar engagement afhangt van haar loon, vindt ze fout. ‘Het is nooit duidelijk hoeveel je gaat verdienen. Soms val je in voor een vier vijfde, soms voor een fulltime, soms wordt de schoolvakantie meegerekend, dan weer niet. Ook bij de FOD Financiën en de pensioendienst kon niemand me duidelijkheid ­geven. Ik geef heel graag les, maar wil er niet ­financieel voor afgestraft worden.’

Kinderen, conservatoriumstudenten, volwassenen en zelfs tachtigjarigen. Aan zowat elke leeftijd had componist Lucien Posman (70) al les gegeven, maar nog nooit aan tieners. Tot nu. De secundaire kunstschool MuDa in Gent zat in grote nood nadat het een leerkracht had zien uitvallen. Na een lange zoektocht klopte de directeur aan bij Posman, een bekend ­figuur in de kleine wereld.

Posman twijfelde even. Hij werd al aan het hart geopereerd en heeft een pijnlijke knie en voet. Toch zei hij ja. Omdat de urgentie zo hoog was. Hij had ook een band met de school: er geven veel van zijn oud-leerlingen les en zijn dochter, sopraan Emma Posman, liep er school.

‘Toen ik aan de piano ging zitten, zag ik enkele leerlingen denken: Wat komt die oude krokodil hier onze tijd beroven? Maar eigenlijk valt het zeer goed mee’, lacht hij. Het niveau ligt een pak hoger dan hij gedacht of gehoopt had. Posman doceert solfège, algemene muziekleer en koor. ‘Dat is ­entertainen. Leerlingen wakker schudden. Hen aan het werk zetten. Veel musici kijken er een beetje op neer, maar dit nederige werk heb ik altijd het liefste gedaan.’

Of het lastig is als zeventig­jarige voor de klas? ‘De leerstof is hetzelfde gebleven. Ik heb ook dertig jaar vakdidactiek gegeven en ken de knepen. Alleen digitaal moeten de leerlingen mij een beetje helpen. Zo’n smartboard lijkt fantastisch, maar het is brutale ellende.’ Veel meerwaarde ontdekte hij nog niet. ‘Ik ben gespecialiseerd in het krijtbord. Na al die jaren schrijf ik kalligrafisch mooi.’

Posman is weinig hoopvol voor de toekomst. ‘Ik heb jaren lesgegeven aan de opleiding en zag de instroom opdrogen. Die studenten dromen van de Elisabethwedstrijd of van de roem die hen als componist te beurt zal vallen. Niet van het aanleren van do-re-mi aan tieners. En zo hoort het.’

Vier maanden. Zo lang duurde het pensioen van de 71-jarige Ronny De Bel. Toen hij met zijn hond aan het wandelen was, stopte er een auto naast hem. De persoon herkende hem van de carrosserie waar De Bel 26 jaar als zelfstandige had ­gewerkt en zei dat ze dringend iemand zochten in het deeltijds beroepsonderwijs. Uit nieuwsgierigheid, en met jaren ervaring als ijshockeytrainer, ging hij luisteren. ‘Ik dacht: waarom niet de ervaring die ik heb doorgeven aan jonge mensen?’

Ondertussen geeft hij al vijf jaar carrosserie en autotechniek. Hij geeft sinds kort ook les aan de opleiding bandenmonteur. ‘Ik voel me jong als ik tussen jonge mensen ben', zegt hij. Hoewel het onderwijs tot zijn 65ste een onbekende wereld was, staat hij met ‘volle goesting’ voor de klas.

De jongeren in het deeltijds beroepsonderwijs zijn erg ­divers. Velen zijn schoolmoe, hebben kwetsbare thuissituaties of komen uit het onderwijs voor anderstalige nieuwkomers. ‘Nee, het is niet meer zoals vroeger. Maar ik hou niet van de zin “vroeger was alles beter”. We moeten mee met de tijd. Ik probeer jongeren gewoon zo veel mogelijk kansen te geven.’

De Bel gelooft in het principe dat je maar kunt krijgen als je geeft. ‘Een jongere die afstudeert nadat je hem er hebt helpen doorslepen: dat geeft enorm veel voldoening’, zegt hij. Het zijn kleine zaken, zoals een leerling die hem op straat bedankt, die een enorme drijfveer zijn.

‘Ondanks de vele negatieve signalen uit het onderwijs, blijf ik geloven dat er in iedere jonge mens iets zit van talent dat wij eruit kunnen ­halen.’

Aan stoppen denkt De Bel dan ook nog lang niet. ‘Ik krijg heel veel respect. Zowel van leerlingen als van collega’s. En we hebben een goed team. Zolang de gezondheid het toelaat, doe ik door.’