Republiek in rouw

Officieel is Noermagomed Gadzjimagomedov de eerste Russische soldaat die omkwam in de ‘speciale militaire ­operatie’ in Oekraïne, nu zeven maanden aan de gang. Volgens het mini­sterie van ­Defensie liep hij in een ­hinderlaag, waarna hij zichzelf en de ­Oekraïners rond hem opblies met een granaat. Gadzjimagomedov was 25.

Toen president Vladimir Poetin aankondigde dat Gadzjimagomedov ’s lands hoogste erkenning kreeg, de Held van Rusland-medaille, benadrukte hij dat de jongeman afkomstig was uit Dagestan, een etnische republiek in de uiterste zuidpunt van Rusland die grenst aan Tsjetsjenië, Georgië en Azerbeidzjan. Poetin verklaarde trots te zijn deel uit te maken van ‘het machtige, sterke, multi-etnische Russische volk’.

Het is opvallend hoeveel Russische soldaten die in Oekraïne vechten tot ­etnische minderheden behoren. De hoofd­reden is economisch. Vaak ­wonen ze ver van de rijke metropolen Moskou en Sint-Petersburg, in gebieden waar amper werk te vinden is. Dan biedt het leger, dat overwegend bestaat uit kontraktniki, soldaten onder contract, een uitweg. Ze krijgen een veelvoud aangeboden van wat ze in normale tijden kunnen verdienen.

Volgens de officiële cijfers heeft geen enkele Russische regio sinds het begin van de oorlog meer mannen ver­loren dan Dagestan, een van de armste gebieden in Rusland, en uiterst multi-etnisch, met veertien officiële talen.

In het verleden heeft Dagestan zich doorgaans hondstrouw getoond aan Moskou, zo ook tijdens de Tsjetsjeense onafhankelijkheidsstrijd in de jaren 90. Later brak in Dagestan wel een ­radicaal-islamitische opstand uit. ­Nadat die was bedwongen, stuurden de Russische ­geheime diensten, altijd ­beducht voor etnische onrust, de overgebleven islamisten naar de burger­oorlog in ­Syrië, waar de meesten omkwamen. Sindsdien doen de elites in Dagestan er alles aan om hun trouw aan Moskou te demonstreren.

Magnum-fotografe Nanna Heitmann reisde onlangs op vraag van The New Yorker naar Dagestan en zocht nabestaanden van gesneuvelde soldaten op. Ze zag mensen die diep getraumatiseerd zijn, maar naar de buitenwereld toe de patriottische façade hooghouden. Vooral ouders hielden met klem vol dat hun zonen een heldendood ­waren gestorven, voor een hoger doel. Ze spraken, net als het Kremlin, over Oekraïens fascisme en decadentie.

Maar achter die forse taal en gestes voelde Heitmann peilloos verdriet. Op begrafenissen werd er ontroostbaar ­gehuild. Tijdens ceremonies waarop postume medailles werden overhandigd, staarden vaders en moeders met een holle blik voor zich uit.

Stilaan durven sommigen zich zelfs uit te spreken tegen de oorlog. ‘Blijf thuis’, hoorde Heitmann een jongeman tegen enkele omstanders zeggen. ‘Werk in je tuin of zo. Ergens naartoe trekken om mensen te doden, daar komt niets goeds van, ongeacht wie ze zijn.’ En ­nadat het Kremlin vorige week een ­gedeeltelijke mobilisatie had ­afgekondigd, circuleerden video’s waarin inwoners van Dagestan luid hun ongenoegen ventileren tegen ­rekruteringsofficieren. ‘Ga vechten voor jullie toekomst’, horen we die ­zeggen. ‘Toekomst? Welke toekomst? We hebben geeneens een ­heden.’