Romeo en Romeo in Glasgow

De Booker Prize winnen met je debuut: het is weinigen gegeven, maar Douglas Stuart deed het met Shuggie Bain, een roman over de onvoorwaardelijke liefde van een jongen voor zijn alcoholverslaafde moeder in het door armoede en werkloosheid geteisterde Glasgow van de Thatcherjaren. Zo vroeg zo hoog op het schild worden gehesen, dat kan een vloek en een zegen zijn: het geeft vleugels, of het werkt verlammend. Bij Douglas Stuart is gelukkig het eerste het geval. Mungo speelt zich opnieuw aan de zelfkant van Glasgow af, en opnieuw is het hoofdpersonage een zachtaardige jongen uit een vaderloos gezin met een aan alcohol verslaafde moeder. Tot daar de gelijkenissen, want waar Shuggie en zijn moeder Agnes ondanks alles een innige band hebben, heeft Mo-Ma, zoals de kinderen Hamilton hun moeder noemen, veel scherpere randen. Van moederliefde is geen sprake, des te meer van zelfbeklag en emotionele manipulatie. Waar Agnes voortdurend aanwezig was, schittert Mo-Ma door afwezigheid. Ze verdwijnt soms wekenlang met de noorderzon een nieuwe liefde achterna, om vervolgens berooid en/of ontgoocheld terug te keren. De emotionele stress en verwaarlozing laat sporen na: de kwetsbare Mungo – die naar een heilige is genoemd en daardoor voorbestemd is om een pispaaltje te zijn – ‘Mungool’! – heeft allerlei vreemde tics en krabt voortdurend zijn gezicht open.

De enige op wie hij kan rekenen is zijn twee jaar oudere zus Jodie, die wil gaan studeren, wat voor een meisje met haar achtergrond een lastige opgave is zonder steun in de rug. Enter een manipulatieve leraar die daar misbruik van maakt. Van zijn oudere broer Hamish, aka Ha-Ha, heeft Mungo alleen maar problemen te verwachten: klein van stuk, een bril met bokaalglazen, maar een meedogenloze bendeleider wiens grootste plezier erin bestaat katholieken in elkaar te timmeren. Dat zijn jongere broer daar weinig voor voelt, is hem een doorn in het oog. In deze gewelddadige, toxische wereld is er voor mannen maar één mogelijke rol: die van de heteroseksuele macho. Voor homo’s is geen plaats, voor liefde evenmin. Het is in elkaar trappen of in elkaar getrapt worden, gewonde ‘strijdmakkers’ laat je gewoon achter op het slagveld. Medelijden staat aan de onderkant van Glasgow niet in het woordenboek.

   • Darren McGarvey, auteur van ‘Poverty Safari’: ‘Niet elke dag was zoals Trainspotting’

Omineuze trip

Maar zoals op de goorste afvalhopen bloemen bloeien, ontluikt er een prille liefde tussen Mungo en James, een katholieke jongen met een passie voor duiven die op een braakliggend terrein een duiventil bij elkaar heeft geïmproviseerd. Een romance tussen twee jongens, en daarbovenop tussen een protestant en een katholiek: in deze wereld is dat dynamiet.

Stuart wisselt dit relaas van een onmogelijke liefde af met een tweede verhaallijn, die zich wat later afspeelt en een gevolg is van gebeurtenissen uit de eerste verhaallijn waarvan je op dit moment in het boek nog niet op de hoogte bent. Zo drijft Stuart de spanning vakkundig op. Mo-Ma stuurt Mungo op pad met twee verlopen types die ze heeft ontmoet bij een bijeenkomst van de AA. Zij gaan met hem een weekendje vissen aan Loch Lomond en zullen hem op haar verzoek alles bijbrengen wat een man hoort te weten. Ze beloven Mungo naar een paradijselijke plek te brengen, ‘zo dicht bij de hemel als drie bussen je kunnen brengen’, maar zetten het al bij vertrek op een zuipen. Het is van meet af aan een omineuze trip, en dat wordt het nog meer wanneer je verneemt dat de twee elkaar kennen uit de gevangenis. Het maakt dat je nagelbijtend naar de climax toe leest.

Donker en kwaad

De kracht van Douglas Stuart ligt in zijn spitante, vonkende dialogen en zijn gave voor ijzersterke scènes en krachtige beelden. Zoals hoe Mungo bij thuiskomst een stomdronken slapende moeder vindt met de buurman ‘als een knaagdier’ tegen haar aangeschurkt, of hoe Stuart de aarzelende aanrakingen van de prille geliefden en de liefdevolle omgang van James met zijn duiven contrasteert met de rauwe straatgevechten waarop Ha-Ha het patent heeft. Mungo speelt zich in dezelfde omgeving af als Shuggie Bain, maar het is geen doorslagje van dat succesvolle debuut: het is een veel donkerder boek waarin veel meer kwaadheid schuilt. Stuart toont overtuigend wat hij in zijn mars heeft en verwijst het idee dat hij een eendagsvlieg zou zijn gedecideerd naar de prullenmand.