En zeg nu: ik ga het nooit meer doen

Knelt u het hoofd van uw vriendin al eens tussen een autoportier? Hebt u de presentator tijdens de Oscars een mep op zijn smoel gegeven? Houdt u de sappigste rollen in uw voorstellingen voor medewerkers die ook seks met u willen hebben? Of toont u uw vrouwelijke collega’s meer van uw edele delen dan hen lief is? Bied uw excuses aan! U kunt er uw relatie mee redden, op een professionele manier blijven ­samenwerken, en u zult er zich een beter mens door voelen.

Waarom doen we het dan niet, of zo slecht dat we de zaak nog erger maken? Omdat ‘sorry’ zeggen niet voor doetjes is, natuurlijk. Het is vernederend. Je moet verantwoordelijkheid nemen en misschien zelfs je gedrag veranderen. Je mag niet bang zijn je relatie, je baan of – als je het écht bont hebt gemaakt – je spaarcenten te verliezen.

Al die redenen, en het misbaar dat sommige schuldige partijen maken over de eis om excuses, hebben de laatste jaren gezorgd voor een professionalisering van de verontschuldiging. Bedrijven hebben standaardverklaringen klaar zitten in hun noodprocedures, sommige advocaten en imagoconsultants zijn erin gespecialiseerd. Binnen de paar uur toveren zij uit hun harde schijf een variant op het zinnetje: ‘Als ik iemand gekwetst heb, dan spijt me dat’.

‘Sorry’ zeggen is niet voor doetjes. Het is vernederend. Je moet verantwoordelijk­heid nemen en misschien zelfs je gedrag veranderen

Dat zinnetje heeft de laatste jaren de geringe waarde verloren die het had. Zinnen met ‘als’ zijn voorwaardelijk. Je zegt dus dat je niet gelooft dát iemand gekwetst is. Je misbruikt de ambiguïteit die om het woord ‘gevoelens’ hangt, om te ontkennen dat je iets hebt misdaan. Iedereen heeft immers gevoelens, je kunt die inderdaad kwetsen zonder het te beseffen. Maar in de tientallen gevallen waarin het zinnetje de laatste jaren van stal werd gehaald, was er altijd meer aan de hand dan perceptie. Door te insi­nueren dat iemand overge­voelig is, schuif je jouw schuld op hem of haar af.

Mister MeToo

Dan had je beter geen excuses aangeboden. Doe dat ook niet als je het niet meent. Hoe vaak hebt u niet gedacht: ‘die heeft helemaal geen spijt, die vindt het alleen jammer dat dit uitkomt’?

Dat is van alle tijden, maar het lag er wel heel dik op bij mister MeToo zelf, Harvey Weinstein. Uren nadat Jodi Kantor en Megan Twohey in The New York Times hadden onthuld dat hij minstens acht vrouwen had betaald om seksueel grensoverschrijdend gedrag of aanranding te verzwijgen, kwam bij de krant een lange, goed geschreven brief van zijn ad­vocaten toe. Ergens halverwege zei Weinstein: ‘Ik besef dat de manier waarop ik in het verleden met collega’s omging veel pijn heeft berokkend, en verontschuldig me daar oprecht voor’. Die brief was dus geschreven na een van de acht gevallen die er níét toe hadden geleid dat hij zijn gedrag veranderde. Zijn oprechte verontschuldigingen waren niets waard.

Toen Marc Overmars bij Antwerp werd voorgesteld, zei hij: ‘Het is spijtig wat er gebeurd is, maar het is tijd om de pagina om te slaan’. Alsof hij getuige was geweest van een natuurramp waar hij geen schuld aan had

Als je excuses aanbiedt, doe dan niet alsof jij het slachtoffer bent. Schrijf niet ‘ik denk dat iedereen kan leren van mijn fouten’, zoals de hoofdredacteur van de Britse Gay Times ooit deed, tenzij je graag het deel van de wereldbevolking wil beledigen dat wél zijn of haar handen kan thuis­houden.

Beroep je niet op de ‘veranderende tijdgeest’ zoals Weinstein deed, alsof er ooit een periode is geweest dat vrouwen aanrandingen oké vonden, en alsof de boosheid en het verdriet daarover een mode is die wel weer zal overwaaien. De psycholoog Stephen Blumenthal stipt aan dat broers en zussen sneller ‘sorry’ tegen elkaar zeggen dan oudere familieleden tegen jongere, en collega’s in dezelfde baan sneller dan bazen tegenover ondergeschikten. Het is geen toeval dat de zaken die de media ­halen, gaan over sporters en hun coaches, studenten en hun professoren, acteurs en hun regisseurs, stagiaires en hun managers. Er speelt trots, en status die ten allen koste moet worden beschermd.

Maar excuses bied je liefst zo snel mogelijk na de fout aan, rechtstreeks aan de ­persoon die je slecht hebt behandeld. Door zijn excuses aan te bieden aan de Academy, het publiek in de zaal, en de kijkers thuis, maar niet aan Chris Rock, beledigde Will Smith de comedian eigenlijk een tweede keer. Hij ontnam hem de kans om te helpen het schandaal te doven en hun oude vete bij te leggen.

Groetjes uit Thailand

Jan Fabre had meer indruk gemaakt door zijn excuses zelf in de rechtbank voor te lezen, waar zijn oud-medewerkers zaten, dan door ze te laten voorlezen door zijn advocate Eline Tritsmans. Bovendien was die brief vier kantjes lang. Fabre schrijft weliswaar ‘ik bied mijn oprechte verontschuldigingen aan voor wie zich gekwetst voelt’ – daar zijn die subjectieve gevoelens weer – maar de rest gaat over hemzelf en zijn werk. Zodra je uitweidt, wordt het een verdediging, geen verontschuldiging.

   • Waarom Marc Overmars geen sorry wil zeggen

Dat staat ook in The art of the apology van managementprofessor Beth Polin van de Eastern Kentucky University. Goede ­excuses bevatten volgens haar minstens een van de volgende zes elementen: je zegt dat je spijt hebt van wat je hebt gezegd of gedaan. Je legt uit waarom of hoe het is ­gebeurd, zonder jezelf vrij te pleiten. Je ­erkent je verantwoordelijkheid. Je toont ­berouw. Je doet een voorstel om het goed te maken. Je vraagt vergiffenis.

Hoongelach op de sociale media, dit weekend, toen Lil’ Kleine op Instagram liet weten dat hij in Thailand was, als een vriend die even van zich laat horen. De afwezigheid van de rapper lag aan het voorarrest dat hem was opgelegd, nadat filmpjes waren opgedoken waarop hij zijn autoportier een paar keer dichtslaat op het hoofd van zijn vriendin Jamie Vaes. Sommige boeddhistische kloosters in Thailand zijn bekend voor hun therapieën op het vlak van woedebeheersing, en om af te kicken van drank en drugs (we konden het niet ­laten, sorry*). Maar Lil’ Kleine vertelde niet waarom hij in Thailand was: dan moet je niet schrikken als iedereen je verwijt dat je nu ook nog lekker op vakantie gaat.

Waarschijnlijk heeft Lil’ Kleine, net als voetbaltrainer Marc Overmars, van zijn ­advocaten het advies gekregen om géén ­excuses aan te bieden, omdat die lijken op een schuldbekentenis. Toen Overmars bij Antwerp werd voorgesteld, zei hij: ‘Het is spijtig wat er gebeurd is, maar het is nu tijd om de pagina om te slaan’, alsof hij getuige was geweest van een natuurramp waar hij geen schuld aan had.

Beth Polin schreef The art of the apology in 2012, vijf jaar voor MeToo. We zouden aan haar tips toevoegen: vraag de slacht­offers wat er volgens hen moet gebeuren na de excuses. In de meeste zaken van grensoverschrijdend gedrag willen zij vooral dat dit gedrag ophoudt. Ook daar hebben rechtbanken en bemiddelaars, vóór ­MeToo, eigenlijk meer kwaad dan goed ­gedaan. Ze stelden schadevergoedingen, waar vrouwen vaak niet om vroegen, voor als de zwaarste straf. Alleen de advocaten die een deel van dat geld opstreken, werden daar beter van. Niet de slachtoffers, die een tweede keer beledigd werden, niet de daders die nu konden zeggen dat het hen alleen om het geld te doen was.

Het is het slechtste resultaat, want wie verontschuldigingen vraag, vraagt respect. ‘Oprechte verontschuldigingen komen uit de wil om de andere persoon te bevestigen, om voor hem of haar te zorgen’, zegt Blumenthal. ‘Niet om hem of haar te schande te maken. We leven in een veroordelende cultuur, niet in een onderzoekende. Een cultuur die liever vaststelt wie welk wan­gedrag heeft vertoond, dan te willen weten wat er is misgelopen en waarom.’

Iedereen maakt in zijn leven wel een paar verschrikkelijk gênante fouten, maar je bent pas over de schaamte heen als je die schade durft te erkennen en waar mogelijk te herstellen. Durft, want zoals we al zeiden: sorry zeggen is niet voor doetjes.

* Maar niet echt