‘Die hidjab is mijn keuze’

In 2016 was Halima Aden negentien en de eerste kandidate in de Miss USA-verkiezing met een hidjab en een boerkini. Een jaar later tekende ze als eerste model met een hoofddoek bij het agentschap IMG en stapte ze tijdens de modeweek van New York ook zo de catwalk op voor Yeezy, het merk van Kanye West. Ze haalde de cover van Vogue en deed een badpakkenshoot voor Sports Illustrated. Intussen was ze Unicef-ambassadrice geworden en een gewaardeerde stem in het diversiteitsdebat. In 2017 gaf ze haar eerste TED-talk in het vluchtelingenkamp Kakuma, in Kenia. Wordt ze het nooit moe, zo vaak de eerste zijn? ‘Iemand moet het zijn’, antwoordt Aden in een hotel in King’s Cross, Londen. ‘Ik wil dat mijn zus, mijn nichtjes, zelfs mijn neefjes iemand met een hidjab kunnen zien als rolmodel.’

Ze is van top tot teen in het zwart, met kniehoge stilettolaarzen, paillettes, brokaat en kant. Een en al stijl. En toch lijkt Aden soms jonger dan haar 22 jaar, kakelend als een tiener die haar eigen leven nauwelijks kan geloven. Maar gaat het over diversiteit, beeldvorming en duurzaamheid, dan spreekt ze met passie en overtuiging. Over opgroeien in de VS: ‘Alleen op CNN zag ik héél af en toe iemand gekleed als ik, maar met de dingen die ze deden en zeiden, was ik het helemaal niet eens.’

‘We verdienen het allemaal om een voorbeeld te hebben en ik had er geen’, zegt Aden. ‘Het gebeurde nooit dat ik in een ­magazine iemand tegenkwam die op mij leek.’ Haar meereizende vriendin Lizeth haalt het nieuwste nummer van Essence ­boven, met op de cover een fiere Aden in roze. ‘Het blijft zot’, zegt Aden. ‘Toen mijn vriendin dat uit de rekken haalde: oh my god.’

Kantelmoment

Dat ze een wereldwijde carrière kan uitbouwen, bewijst dat de modesector meer en meer openstaat voor diversiteit. Met haar 1,65 meter is Aden klein voor een model en ze komt uit Minnesota, een heel eind van New York, Parijs of Milaan. ‘Ik loop shows, haal covers en dat allemaal met een hoofddoek. Ik kan mezelf zijn en mijn identiteit uitdragen. De modewereld doet het nog zo slecht niet.’

Aden heeft een eigen hidjabcollectie, Halima x Modanisa, en in haar contract staat dat er niet gediscussieerd wordt over haar hoofddoek. ‘Het is een substantieel deel van mijn identiteit. Ik heb altijd extra’s bij me, een eigen set tulbanden, rolkragen en panty’s. Zeker in mijn eerste jaar wisten ze niet wat te verwachten van dat meisje met een hoofddoek. Ik trouwens ook niet, want mode was niet mijn wereld.’

Ze heeft bepaalde eisen, zoals een tentje waarin ze zich kan omkleden, maar ze heeft zich nog nooit afgezonderd gevoeld van de rest. Het Yeezy-defilé tijdens de modeweek van New York in 2017 was een keerpunt. De eerste outfit ‘zou echt niet gewerkt hebben’, zegt ze – te kort. ‘Maar ook toen al wist ik: wegwandelen wanneer iets niet past, is altijd beter dan jezelf te forceren.’

‘Het gebeurde geregeld dat ik van het kleuterklasje terugkwam en ons huis was weggespoeld door de regen’

Ze keerde terug naar haar hotel, ontgoocheld maar vastberaden. ‘En toen belden ze terug: ze hadden een tweede optie. Ik ging passen en het was perfect. Ik wist dat dat een kantelmoment was. De mensen met wie jij wilt werken, willen ook met jou werken zoals je bent.’

Datzelfde jaar liep Aden een show voor Max Mara in Milaan die haar op het lijf geschreven was. Toen ze erover postte op ­Instagram, reageerde een vrouw: ‘Het label denkt aan ons. Nu zal deze moslima-shopper ook aan Max Mara denken.’ Aden toonde de reactie aan het modehuis, ‘met een knipoog erbij’.

Het mondde uit in een capsulecollectie voor het Midden-Oosten, met Aden als gezicht. ‘Ontwerpers winnen erbij als ze voor diversiteit kiezen, het merk wint erbij, iedereen wint erbij. We willen allemaal een stukje van onszelf weerspiegeld zien.’

‘Ontwerpers winnen erbij als ze voor diversiteit kiezen, het merk wint erbij, iedereen wint erbij – we willen allemaal onszelf weerspiegeld zien’

En het maakt wel degelijk een verschil, zegt ze. Het jaar nadat Aden de eerste kandidate was geweest met een hidjab in de Miss USA-verkiezing, waren er zeven. Vorig jaar was ze een van de twee modellen met een hoofddoek op de catwalk in Milaan, en een van de drie op de cover van Vogue Arabia.

Littekens en vrolijkheid

Aden werd geboren in Kakuma, het VN-kamp in het noordwesten van Kenia waar haar moeder in 1994 naartoe gevlucht was, weg van de Somalische burgeroorlog. Ze hadden er een huisje van leem en takken. ‘Het gebeurde geregeld dat ik van het kleuterklasje terugkwam en ons huis was weg­gespoeld door de regen’, zegt ze. Waarop de gemeenschap samenkwam om het te herbouwen, ‘en intussen speelden de kinderen errond’.

Haar kindertijd in het kamp herinnert ze zich als vrolijk. Ze voelde zich gesteund. ‘Er zijn geen muren tussen jou en je buren.’ Bij ‘vluchtelingenkamp’ denken mensen aan een tijdelijke nederzetting. Maar Kakuma is ‘bijna een stad op zich’, zegt Aden. Opgetrokken door de VN in 1992 was het kamp voorzien op een capaciteit van 70.000 mensen. Vandaag is de bevolking aangegroeid tot 192.000 geregistreerde vluchtelingen en asielzoekers, van wie de overgrote meerderheid nooit in aanmerking zal komen voor hervestiging.

Als kind was Aden omringd door een gemeenschap die voor twee derden uit vrouwen en kinderen bestond. Ze was slim, sprak Somali en Swahili, vertaalde voor volwassenen, en ze was populair. Ze zwierf door het kamp met dertig speelkameraadjes van alle leeftijden en etniciteiten in haar zog.

Een schril contrast met het stereotype van de ‘tragische vluchteling’, dat weet Aden ook. Daarvoor dankt ze haar moeder, die altijd hard gewerkt heeft om haar jonge gezin te vrijwaren van ontbering. Haar vader heeft ze nooit gekend. Hij raakte vermist tijdens de burgeroorlog in Somalië, haar moeder dacht dat hij dood was. Nadat ze verhuisd waren naar de VS, dook hij plots weer op, maar hij overleed voor Aden de banden kon aanhalen. ‘Er waren littekens en vrolijke momenten’, zegt ze. ‘Een gelukkige kindertijd in grote onzekerheid.’

Nelly en Kelly

Symbolisch was een groot aanplakbord in het kamp met de namen en de bestemmingen van de uitverkorenen die elders naartoe mochten. ‘Het leek op iets uit The hunger games’, zegt Aden. ‘Het was een constante schaduw over de toekomst, het verschil tussen leven en dood. Voor ouders betekende het een winnend lot, voor kinderen dat ze hun vriendjes nooit meer zouden terugzien.’

Haar familie werd geplaatst in een ­achterbuurt van St. Louis, Missouri, een schok na het warme weefsel van Kakuma. Voor het eerst hoorde ze geweerschoten, zegt Aden. ‘We hadden wel geen angst meer voor malaria. Het ene obstakel had plaats geruimd voor een ander.’

Engels leren was de grootste horde: de school in St. Louis had geen taalprogramma. Na twee weken vroeg haar moeder om hardop een Engelse tekst te lezen. ‘Ik kon hem niet lezen, dus mompelde ik maar de woorden van “Dilemma”.’ Ze kende het stroperige duet van rapper Nelly en Kelly Rowland van de radio. ‘No matt-er. What­ido. All I think about. Is you. Alles om mijn moeder niet teleur te stellen.’

Uiteindelijk besloot Adens moeder om met haar gezin naar St. Cloud, Minnesota, te verkassen. De gemeenschap daar deed hen denken aan het kamp. Ze deelden voedselbonnen en leefden zes maanden in een opvanghuis voor vrouwen. Tijdens de strenge winter namen buren hen mee uit winkelen. ‘Daarom ben ik ook zo loyaal’, zegt ze. ‘Ik hou van mijn staat.’

Vandaag woont ze in St. Paul, dichter bij de luchthaven en nog geen 40 minuten van haar moeder in St. Cloud. Minnesota staat bekend voor zijn hoge belastingen, maar Aden betaalt ze met de glimlach. ‘Ik leefde van de bijstand vroeger, dit is mijn manier om iets terug te betalen.’

Poseren is haram

Over ons gesprek is Adens team duidelijk: geen vragen over Trump of over Amerikaanse politiek. ‘Niet dat ik het onderwerp per se wil mijden’, zegt ze zelf. ‘Ik heb politiek gewoon niet nodig om een connectie te maken met mensen. Mijn verhaal triggert altijd iets gemeenschappelijks. Ik krijg evenveel berichtjes van ouders die geen moslim zijn of een donkere huidskleur hebben: dank je om bescheidenheid cool en jong te maken, zeggen ze dan.’

In haar eerste jaar aan de Universiteit van St. Cloud schreef ze zich in voor de Miss USA-verkiezing van 2016. Aden vertelde lokale media dat ze moslimvrouwen wilde vertegenwoordigen en het beeld omkeren dat ze onderdrukt werden. ‘De hidjab is een symbool dat we op ons hoofd dragen’, zei ze. ‘Mensen moeten weten dat het mijn keuze is.’

Vandaag geeft ze toe dat haar motivatie iets minder verheven was. ‘Studeren is ­peperduur in de VS.’ De top 15 van de missverkiezing kreeg een studiebeurs. Dacht Aden dat ze kans maakte om te winnen? ‘God, nee.’ Ze lacht. ‘Maar de top 15 vond ik haalbaar.’

Adens moeder was er fel tegen gekant, zei dat het haar zou afleiden van haar studies, en dat die boerkini in twee delen veel te krap was. Door haar werk voor Unicef is er meer begrip nu, al lijkt het soms nog alsof ze uit twee verschillende culturen komen. Over de fotoshoot voor Sports Illustrated zweeg ze ‘tot hij in de winkel lag’.

Ze kreeg ook kritiek uit moslimhoek, dat poseren ‘haram’ was, verboden volgens de islamitische wet. ‘Toen was ik bang, ja, omdat ik de reacties niet kon inschatten.’ Twee dagen voor de verkiezing stapte Aden er ei zo na uit. Maar zoals ze in een krant liet optekenen: ‘Je zult je niet laten tegenhouden door het feit dat je de eerste bent.’

Ze haalde de halve finale, ‘en toen klopte IMG Models aan. Misschien had ik de school zelfs helemaal niet nodig.’ Met een grote grijns leunt ze achterover, tot ze plots een koude wind lijkt te voelen van aan de overkant van de Atlantische Oceaan. ‘Sorry, mama, ik maak maar een grapje.’

De spots trokken de aandacht van de modegoeroe Carine Roitfeld, die haar naar New York vloog voor de cover van CR Fashion Book met Gigi Hadid, Paris Jackson en de legendarische fotograaf Mario Sorrenti. Die vroeg haar om ‘sexy te doen’ – ze is er nog altijd een beetje beschaamd over. ‘Dat modetaaltje begreep ik gewoon niet. Ik kende ook geen fotografen. Ik was een meisje uit een dorp in Minnesota.’

Maar in plaats van haar te kneden, omarmde het wereldje haar zoals ze is. Vorige week was ze voor een opdracht terug in ­Kenia. ‘Hoe gek kan het worden? Die twee extremen in één mensenleven?’

Toch wel sexy

Aden zegt dat de ongelijkheid haar niet boos maakt, deels omdat ze dat niet productief vindt. ‘We hebben geen medelijden nodig, maar oplossingen. We moeten vluchtelingen rond de tafel uitnodigen. Zonder hun inbreng kun je geen beleid maken.’

Een politieke carrière ambieert ze niet – ‘voorlopig toch niet’. Ze hoopt wel ­binnenkort met Unicef naar Kakuma te kunnen gaan en daar mensen te inspireren. ‘Dat er een wereld bestaat daarbuiten: het zou onnoemelijk veel betekend hebben als ik dat gehoord had als zesjarig meisje. Hopelijk zien we kinderen uit de kampen opgroeien tot leraars, presidenten en ceo’s. Talent zit overal.’

Aden zoekt actief naar initiatieven als ‘modeactiviste’. Ze is het nieuwe gezicht van Bottletop, een Brits merk van ‘duurzame luxe’ dat handtassen maakt in Brazilië, ­Nepal en Kenia, en zo mee de armoede bestrijdt. Aden is optimistisch, zeker als het aankomt op de keuze van de consument als katalysator voor verandering. ‘Mensen willen merken en organisaties steunen die ook iets teruggeven.’

Ze is ambassadrice voor de #Togetherband-campagne, die aandacht vraagt voor de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN. Waarschijnlijk is Aden een van de weinige beroemdheden die een persoonlijke link hebben met elk van de zeventien doelstellingen. Ze focust nu op de achtste: ‘Een fatsoenlijke job en economische groei.’

‘Mijn modecarrière is meer dan merken en defilés, we zitten hier niet om hoge hakken te verkopen “omdat die je sexy doen voelen”.’ Ze steekt haar stilettolaars in de lucht, kniehoog en van zwart leder, en ja, toch wel sexy. ‘Ik ben er trots op dat ik ­mode en activisme kan combineren. Het ene zou ik niet kunnen doen zonder het andere.’

Haar verhaal is ongewoon, dat weet Aden als geen ander. Ze heeft het zelf moeten sturen. Tijdens die eerste meeting met IMG Models als tiener in New York gaf ze al aan dat ze met Unicef wilde samenwerken. ‘Wellicht zou ik nooit een rolmodel vinden aan wie ik me kon spiegelen. Dus moest ik er zelf een worden. En dat werkt prima voor mij.’

© The Guardian