‘Neen, een biowapen is níét de boosdoener’

Belgen landen op Melsbroek Lees verder onderaan

BrusselIn de zoektocht naar de oorsprong van de nieuwe coronavirusepidemie is de versewarenmarkt van Huanan in Wuhan niet langer de plaats delict. De allereerste patiënt die met het virus in het ziekenhuis werd opgenomen, is nooit op die markt geweest, rapporteerden Chinese ­wetenschappers onlangs in een beschrijving van de eerste 41 patiënten in het vakblad The Lancet – net zomin als dertien anderen overigens. Daarnaast suggereert een genetische stamboomanalyse van een paar dozijn coronavirussen, afgenomen bij patiënten in China en elders, dat het virus al halfweg november vorig jaar voor het eerst een mens moet hebben besmet. Dat meldt de wetenschappelijke nieuwssite van Science.

Het coronavirus kan dus niet eind vorig jaar op de dierenmarkt in Wuhan voor het eerst van dier naar mens zijn overgesprongen, zoals tot dusver werd aangenomen, al heeft zijn passage op die markt de epidemie aangezwengeld. Het virus moet al onder mensen zijn rondgegaan vóór het op de markt van Wuhan belandde, via besmette mensen of dieren, of allebei. Waar in China het virus dan wel zijn première heeft gekend, is wetenschappers voorlopig een raadsel.

Staatsveiligheid

Het nieuws is niet van aard om de geruchtenmolen over het virus te doen stilvallen. Al van bij het begin van de epidemie doen complottheorieën de ronde. Veruit de populairste is de piste dat het virus zou zijn ontsnapt uit het Virologisch Instituut van Wuhan, een gereputeerde onderzoeksinstelling waar volgens sommige complotdenkers aan biowapenonderzoek zou worden gedaan.

‘Stel dát een lab ergens in China aan een virus zou hebben zitten knutselen, dan zou je dat alleen met veel geluk kunnen hardmaken’ Milton Leitenberg   Universiteit van Maryland

Milton Leitenberg, Amerikaans biowapenexpert van het Center for International and Security Studies aan de universiteit van Maryland, gelooft geen woord van die hypothese. ‘Dit is naar alle waarschijnlijkheid een opzettelijke verdraaiing van de feiten’, mailt hij, als we hem de kwestie voorleggen. ‘Bij mijn weten is voor enige betrokkenheid van het Wuhan-lab nog geen énkel bewijs aangedragen.’

Niet dat het makkelijk zou zijn om bewijzen voor zo’n hypothese te vinden, geeft Leitenberg mee. ‘Stel dát een lab ergens in China aan een virus zou hebben zitten knutselen, dat al dan niet per ongeluk naar buiten zou zijn gelekt. Dan zou je dat alleen met veel geluk kunnen hardmaken: bij een inspectie van de laboratoria ter plaatse, bijvoorbeeld. Of wanneer buitenlandse staatsveiligheidsdiensten bij het meelezen in de interne labcommunicatie iets verdachts aantreffen. Of je zou het geluk moeten hebben dat een paar hooggeplaatste Chinese onderzoekers uit de biecht klappen, zoals in de jaren 80 van de vorige eeuw gebeurde toen een half dozijn Russische biowapenexperts overliep naar het Westen en de wereld informeerde over de stand van het biowapenonderzoek in de Sovjet-Unie.’

Technisch is aan het Chinese coronavirus, dat al vijftienduizend mensen ziek heeft gemaakt, niet te zien of het in een laboratorium in elkaar is gezet of niet, laat moleculair bioloog Richard Ebright (Rutgers University, New Jersey) weten. Wat de moleculaire samenstelling betreft, zou een synthetisch virus er precies zo uitzien als een van nature ontstaan virus – ook dat ontmijnt de biowapenpiste dus niet.

Vleermuizenvirus

 Complotdenkers geloven ook dat bioterroristen het coronavirus zouden kunnen ‘opwerken’ tot een versie die nóg gevaarlijker en besmettelijker is

Maar veel waarschijnlijker, menen Leitenberg, Ebright en zowat alle andere virusexperts, is dat het coronavirus van dier op mens is overgesprongen. Want vrijwel alle nieuwe virusziektes van de jongste jaren zijn terug te voeren op zo’n zoönose of dierziekte: het aidsvirus kwam van een chimpansee, het sarsvirus via een civetkat van een vleermuis, het mersvirus via kamelen van een vleermuis.

Ook de stamboom die inmiddels van het nieuwe coronavirus is opgesteld, wijst in die richting: ‘2019-nCoV’, zoals het nieuwe coronavirus in wetenschappelijk steno heet, clustert netjes te midden van diverse vleermuis-coronavirussen. De blauwdruk van 2019-nCoV is voor 96,2% gelijk aan die van een vleermuizenvirus, meldt de website van Science.

Een andere piste die gelovers in samenzweringstheorieën graag verkennen, is dat bioterroristen het coronavirus zouden kunnen ‘opwerken’ tot een versie die nóg gevaarlijker en besmettelijker is dan diegene die nu circuleert. Online zijn immers doe-het-zelfkits te koop met crispr-technologie, een handige knip-en-plaktechniek voor genetisch gesleutel die ook voor amateurs aan de keukentafel haalbaar zou zijn (DS 22 juni 2019).

Milton Leitenberg ziet het nog niet gebeuren. ‘Die kits zijn inderdaad overal te koop, maar ik geloof nooit dat je als leek daarmee een virus zou kunnen opwerken. Om te beginnen zou je aan een staal van het virus moeten kunnen komen. Waar zou je dat vandaan halen? Stel dat je het ergens op de zwarte markt zou kunnen krijgen, dan moet je het in leven zien te houden. Daarvoor heb je celculturen nodig, want zonder cellen om op te parasiteren gaat een virus dood. Waar zou je zo’n celcultuur vandaan halen? Als je de antwoorden op al deze vragen kent, dan ben je geen leek meer.’

Levend organisme

Ook Richard Ebright acht het onwaarschijnlijk dat een leek in zijn keuken een virus bij elkaar zou kunnen crisperen dat gevaarlijker is dan datgene dat nu de ronde doet. ‘Het volstaat niet zo’n doe-het-zelfpakket te kopen. Je moet een gedegen kennis hebben van virologie, en over gespecialiseerde infrastructuur en werkingsmiddelen beschikken. Bovendien werk je met een levend organisme. Dat is kwetsbaar: als het in contact komt met vervuilende stoffen of met andere virussen en bacteriën, of niet wordt bewaard bij de juiste temperatuur, lichtintensiteit en vochtigheidsgraad, gaat het dood.’

Edward Perello, synthetisch bioloog en directeur van de Amerikaanse denktank Arkurity, denkt hetzelfde. ‘Die doe-het-zelfkits zijn niet ontworpen voor dit soort complexe experimenten’, schrijft hij in een mail. ‘Ze zijn bedoeld voor ab-so-lu-te beginnelingen. Maken die een kans om dit coronavirus te versleutelen? Mijn antwoord is vlakaf: neen.’

Correctie: Milton Leitenberg is als academisch analist gespecialiseerd in de controle van nucleaire, biologische en chemische massavernietigingswapens, maar werkte nooit als biowapencontroleur voor de VS, zoals oorspronkelijk in dit artikel werd gesteld.