Wie wordt de opvolger van Merkel?

Nadat Merkel op 29 oktober vrij onverwacht had aangekondigd dat ze geen kandidaat meer was om de partij te leiden, kiest de Christen Democratische Unie een nieuwe voorzitter. In acht roadshows, verspreid over het land, hebben de drie kandidaten Annegret Kramp-Karrenbauer (56), Friedrich Merz (63) en Jens Spahn (38) zich voorgesteld aan de leden.

Merz, de man die leidt

De voormalige fractievoorzitter van de partij blaakt van zelfvertrouwen. ‘Het is niet alleen mijn bedoeling, maar ook mijn vaste overtuiging dat ik de nieuwe CDU-voorzitter zal worden’, had hij ’s ochtends in een interview met de Berliner Morgenpost gezegd. Bijna iedereen denkt dat de eindstrijd zich zal afspelen tussen hem en Annegret Kramp-Karrenbauer.

Aan zelfvertrouwen heeft het Merz nooit ontbroken. Hij wordt gezien als een van de betere redenaars in de Duitse politiek. Woensdagavond pleitte hij voor innovatie en creativiteit om in de economische wedren gelijke pas met China te kunnen houden. ‘Met een "ja, maar …" komen we er niet’, zei hij. De blauwe maatpakken applaudisseerden enthousiast. ‘Hij heeft een duidelijke visie op de toekomst’, zei een van hen.

Merz is een man met een hart voor het bedrijfsleven. De economische jurist staat in de lobbywereld bekend als iemand met uitstekende contacten en lidmaatschappen in veel raden van bestuur. Zijn jaarlijkse inkomen, dat een miljoen euro bedraagt, was de eerste dagen van de campagne een issue, omdat hij had gezegd dat hij zich tot de middenklasse rekent. Merz was en is nog steeds een fan van Agenda 2010, het economische programma van de toenmalige bondskanselier Gerhard Schröder om de arbeidsmarkt te flexibiliseren. Zijn economisch rechtse standpunten leveren hem de steun van de middenstandsorganisaties op. Maar de invloedrijke werknemerspoot van de CDU is tegen Merz. ‘Als hij zijn plannen kan uitvoeren, is de CDU geen volkspartij meer, maar een opgeblazen liberale FDP. Daar zullen wij ons tegen verzetten’, zei voorzitter Christian Bäumler op de televisie.

Met de komst van Merz is de polemiek terug. Oudgedienden van de partij die hem roemen om zijn ‘vlijmscherpe verstand’ en zijn ‘eloquentie’, ergeren zich aan zijn eigengereidheid. Hij kan spreken, maar niet luisteren. ‘Hij verstuurt wel, maar hij ontvangt niet’, zei een oudgediende, in een onderzoek dat Die Zeit kon inkijken. ‘Hij mist de capaciteit om mensen te binden.’

Zijn zelfbewuste optreden leidt tot zelfoverschatting, zeggen insiders. Toen Merz tussen 2000 en 2002 als CDU-fractievoorzitter in de oppositie in het parlement zat, moest hij in een belangrijk dossier bakzeil halen, omdat hij niet in de gaten had dat veel fractieleden zijn visie niet volgden.

Hij kwam in die periode geregeld in aanvaring met Merkel, de voorzitter van de partij. Hij stak zijn misprijzen voor haar niet weg, zegt een politicus van toen. Merkel is inderdaad zowat de tegenpool van Merz. Hij verkondigt zijn visie aan zijn toehoorders, zij luistert naar hun meningen en zoekt naar een compromis; hij verdeelt, zij verbindt … Zij heeft hem uiteindelijk de laan uitgestuurd.

Als Merz de nieuwe voorzitter van de partij wordt, is de vraag hoe zijn relatie met de bondskanselier zal verlopen. Sommigen voorspellen dat hij binnen de kortste keren zal proberen het premierschap op te eisen en Merkel vervroegd met pensioen te sturen. In Düsseldorf bezwoer hij de leden dat de samenwerking met zijn opponente ‘zeer goed zal verlopen’. De intelligente redenaar weet dat veel partijleden kanselier Merkel nog altijd op handen dragen.

AKK, de vrouw die verbindt

Annegret Kramp-Karrenbauer, ofwel AKK, is de poulain van Merkel. Het was de bondskanselier die in de gaten had hoe succesvol de politica in Saarland was. Aan de ene kant was AKK een vurige verdedigster van het vluchtelingenbeleid dat Merkel in 2015 voerde, aan de andere kant vocht ze om strengere controles van vluchtelingen en snellere uitwijzingen van wie de asielaanvraag was verworpen. AKK kon links en rechts in de partij verzoenen. Merkel overhaalde haar om naar Berlijn te komen. In februari werd AKK, als nieuwe secretaris-generaal van de partij, haar rechterhand. Sindsdien wordt zij gezien als de kroonprinses van Merkel.

Kramp-Karrenbauer wordt tot de linkervleugel van de partij gerekend. Als minister-president van Saarland, een deelstaat waar de economische crisis serieuze wonden had geslagen, stond zij op de barricades voor een minimumloon en betere arbeidsvoorwaarden. Zij pleitte voor de invoering van quota voor vrouwen in het bedrijfsleven, en ze heeft een echtgenoot die zijn job als ingenieur in de mijnsector heeft geruild voor een als manusje-van-alles in het huishouden. Toch helt haar ethische waardeschaal naar de conservatieve kant: ze is tegen het homohuwelijk, omdat het niet strookt met haar christelijke waarden. Drie jaar geleden zei ze zelfs dat het homohuwelijk de deur open zou zetten voor huwelijken tussen familieleden of voor trouwpartijen met meer dan twee personen. In Düsseldorf uitte ze haar afschuw over de genetische manipulatie waarmee China experimenteert. Dat past niet bij de C van de CDU, zei ze.

Met die mix van conservatief en vooruitstrevend, van links en rechts, is AKK een ideale compromisfiguur. Zij heeft daar ook de persoonlijkheid voor. Net zoals Merkel zoekt Kramp-Karrenbauer niet onmiddellijk de spotlights op. En net zoals Merkel zoekt ze naar compromissen. Bij de stemming voor haar kandidatuur als secretaris-generaal van de partij behaalde ze in februari 99 procent.

Maar ze mist het redenaarstalent van Merz. Haar toespraak in Düsseldorf was mat en algemeen. Ze had het over verbinding en samenhorigheid, over rechten en plichten. Het applaus achteraf was voor veel luisteraars duidelijk plichtmatig.

De applausmeter tijdens de regionale partijconferenties is maar een indicator, want hij beloont vooral de sterkste spreker. Uit een ARD-peiling vorige week bleek dat Kramp-Karrenbauer dé favoriet bij de leden is. Zij zou 46 procent van de stemmen halen, Merz slechts 31.

Mocht AKK volgende week tot de nieuwe voorzitter worden gekozen, dan zal de rechtervleugel van de partij, onder wie Merz, malcontent zijn. Zij vindt immers dat de partij onder Merkel te veel naar links is opgeschoven en daardoor ruimte op rechts voor Alternative für Deutschland heeft gelaten.

Spahn, de man die zo graag wil

Jens Spahn is in dat gat gesprongen. De jonge, zeer ambitieuze minister van Volksgezondheid heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij aan de top wil raken. Vijf jaar geleden zei hij al: ‘Als ik geen kanselier zou willen worden, zou ik al deze moeite niet doen.’

Spahn heeft al een behoorlijke weg afgelegd, sinds hij in zijn pubertijd bij de partij is gegaan. Op zijn 22ste zat hij als parlementslid in de Bundestag, op zijn 35ste werd hij staatssecretaris voor Financiën. Drie jaar later werd hij minister van Volksgezondheid. Hij stond in de politieke wereld bekend als een expert in de gezondheidszorg. Degelijk, maar onbekend voor het grote publiek. Om wat wind in de zeilen van zijn carrière te blazen, verliet hij het vertrouwde pad van zijn expertisedomein en begon over alles een mening te hebben in veel talkshows. Spahn was een van de eersten die kritiek op Merkels vluchtelingenbeleid hadden en hij werd de meest uitgesproken, kritische stem binnen de partij. Hij zet zwaar in op identiteit en hij wil dat zijn land het migratiepact niet ondertekent. Hij zag zichzelf als de man die de kiezers van de AfD kon charmeren.

De dag dat Merkel aankondigde dat ze de voorzittershamer zou doorgeven, stelde Spahn zich direct kandidaat. Hij had zich, volgens Die Zeit, ingesteld op een duel met Kramp-Karrenbauer, waarin hij zich als de conservatieve, economisch liberale kandidaat zou profileren. Helaas kwam toen ook Friedrich Merz op de proppen, die de belichaming is van alle ideeën die Spahn wilde verkondigen. Het duurde niet lang vooraleer de ambitieuze jonge politicus besefte dat deze race nog niet voor hem was. Vandaag zal de strijd voor het voorzitterschap tussen Merz en Kramp-Karrenbauer worden beslecht. Het resultaat daarvan zal bepalend zijn voor de koers die de CDU de komende jaren zal varen.