Nu draagt ook de federale regering het factchecken een goed hart toe. Dat mag zelfs geld kosten, anderhalf miljoen euro, al is nog niet duidelijk waarvoor het precies moet dienen. Dat was zowat het enige nieuwtje dat premier Charles Michel (MR) in zijn State of the Union te melden had (DS 9 oktober). Behalve dat – het kwam er een beetje omfloerst uit – de beslissing over de vervanging van de F-16-jachtbommenwerpers niet voor meteen is. Of nog: dat het aan de Duitse bondskanselier Angela Merkel te danken zal zijn als het licht blijft branden deze winter. En omdat zwijgen ook een vorm van spreken is: over een regeling voor Arco-gedupeerden viel geen woord.

Door het in zijn toespraak over fake news te hebben, wekte de premier de indruk dat hij een heel serieus probleem aansneed. Hij en zijn regering, hoorden we te begrijpen, staan aan de goede kant in de strijd om de waarheid, ja, de democratie en de vrijheid, onder meer met dat nieuwe factcheckbudget. Michel eigende zich zelfs het principe van de factcheck uitdrukkelijk toe. Hij suggereerde dat hij die voor zijn toespraak zelf had toegepast; het ging over de kwaliteit van de nieuwe jobs. Alsof hij wilde onderstrepen hoe zorgvuldig hij de vele cijfers bijeen had geharkt waarmee hij het succes van zijn kabinet trachtte te bewijzen. Alsof zijn gehoor hem anders niet had geloofd.

Op andere vlakken was die zorgvuldigheid niettemin ver te zoeken. Zoals toen hij stelde dat het begrotingstekort 0,6 procent van het bbp zal bedragen, terwijl dat door het IMF (en eerder door andere, nationale instanties) zopas op 1,8 procent is geraamd, drie keer zoveel, een verschil van ruim 5 miljard euro. Voorts is de verbetering van dat cijfer sinds het aantreden van de huidige coalitie vrijwel uitsluitend het gevolg van de lage rente, die de intrestlasten op de overheidsschuld drukt, en dus niet het resultaat van enig doortastend begrotingsbeleid waarvoor de regering nochtans beweert ‘gekozen’ te hebben.

De regering maakt van fake news een moreel verwijt, een retorisch wapen om de politieke en ideologische discussie te mijden en te smoren

Dat het er niet zo best uitziet voor de economische groei in het land en dat de werkloosheid volgend jaar weer zal stijgen, kregen in de regeringsverklaring al evenmin veel aandacht. Voor de problemen met de energievoorziening verweet de premier Electrabel ‘een gebrek aan de meest elementaire voorzorg’ – kennelijk keek zijn regering tot nu toe de andere kant uit. Maar terwijl de versleten kerncentrales nu een na een de kern­uitstap in de praktijk brengen door uit te vallen, blijft de premier stellen dat een ‘bruuske en geïmproviseerde kernuitstap’ niet zijn optie is, terwijl hij er toch geen ander antwoord op heeft dan dat hij Electrabel de factuur zal sturen. En dat hij dus eens met Angela Merkel belde – ook niet eerder dan daags voor zijn toespraak. Over de klimaatverandering wist Michel al evenmin wat te melden, op een vroom woord na, dat we anders moeten gaan leven. Maar als zwijgen ook een vorm van spreken is, kan het dus ook een vorm van fake news zijn.

Door te zwijgen, vaag te blijven of dubieuze of onvolledige cijfers te etaleren, toonde Michel vooral dat zijn kabinet er een is dat denkt dat de aanval de beste verdediging is. De verdediging van zijn verleden dan, van wat het tot nu toe zou hebben gepresteerd, en veel minder van wat het nog aan hooi op de vork heeft en waarvoor het de bevolking zou kunnen enthousiasmeren. Meer nog, de omissies in de regeringsverklaring – van begroting, energie en klimaat, via de F-16 tot Arco – zijn ambities uit het regeerakkoord van 2014 die Michel lijkt te hebben opgegeven. Al gaat het vaak om dossiers die hij, bij gebrek aan eensgezindheid of slagvaardigheid in zijn regering, naar zich heeft ‘toegetrokken’.

Om het nog niet te hebben over de strijd tegen de armoede of over mobiliteit. Over dat laatste wist Michel mee te delen dat de werken voor het Gewestelijke Expresnet rond Brussel ‘opnieuw gelanceerd’ zullen worden, ‘na jaren van immobilisme’. Maar het waren wel degelijk zijn ministers van Mobiliteit Jacqueline Galant en François Bellot (beiden MR) die het project ‘geen prioriteit’ vonden en het schrapten in de budgetten ervoor, al heette het in het regeerakkoord nog dat dit voorstadsnet ‘versneld’, ja, ‘zo snel mogelijk’ moest worden afgewerkt.

Zo wordt het bedenkelijk dat de regering beweert dat ze het voortouw neemt in factchecken en in de strijd tegen de gesel van deze tijd die fake news zou zijn. Het werd gisteren al geïllustreerd in het Kamerdebat over de regerings­verklaring. De meerderheid trachtte erin de voorspelbare kritiek van de oppositie herhaaldelijk te smoren met de stelling dat die zou steunen op dergelijk vals nieuws en foute cijfers.

Maar als zo de angel uit het politieke debat verdwijnt en het ontaardt in een metadebat, gekissebis over al dan niet correcte cijfers, dan kan het gesprek niet langer gaan over wat die cijfers beleidsmatig, politiek of ideologisch betekenen. In die context is fake news niet meer dan een moraliserend verwijt, een retorisch wapen dat te pas en te onpas wordt ingezet om de politieke discussie net te vermijden. De Amerikaanse politiek is er een treurig voorbeeld van.

De premier en de regering kunnen het parlement en bevolking maar beter correct informeren en het factchecken aan de professionals overlaten. De waarheid is te precieus om ze aan de uitvoerende macht over te laten.

Marc Reynebeau is redacteur van deze krant. Zijn column verschijnt wekelijks op woensdag.